In juni wordt de 35ste Nationale Controllersdag gehouden. In 35 jaar is het vak van de controller alleen maar verder geëvolueerd naar een strategische rol. Cm: blikt samen met enkele controllers en andere specialisten terug op de ontwikkeling van controlling in de afgelopen decennia. En we kijken naar de nabije toekomst van het vak.
Behoefte aan financiële controle is al zo oud als handel zelf, maar de moderne versie van de controller bestaat eigenlijk pas een eeuw. In 1929 werd pijnlijk duidelijk dat banken en bedrijven grote behoefte hadden aan interne financiële controle. Daarna vond een professionaliseringsslag plaats naar de moderne controller.
Van terugkijken naar waardecreatie
Finance is nog steeds primair het speelveld van de controller, maar de business vraagt tegenwoordig om veel bredere stuurinformatie van zijn controller. Primair is de controllerrol de afgelopen jaren veel meer een waardegedreven functie geworden, zegt CFO Joris Dierick.
Hij sprak in 2006 op de Nationale Controllersdag over innovatie in control bij Microsoft. Dierick was toen nog businesscontroller bij Microsoft. Bijna 20 jaar later is Dierick CFO bij accountants- en belastingadvieskantoor PIA Group.
"Waardecreatie leeft meer bij bedrijven, omdat veranderingen sneller gaan en disruptiever zijn. Daardoor is de vraag meer verschoven van 'wat is de financiële waarde?' naar 'wat is je relevantie in de toekomst?'", zegt Dierick.
"Finance is de vertaling van niet alleen je beurswaarde, maar ook hoe in getallen naar voren komt dat je klaar bent voor de toekomst." Hij haalt aan dat er tegenwoordig ook veel meer retailbeleggers zijn, nu beleggen eenvoudig via apps te regelen is. "Daardoor is er meer focus gekomen op zowel de getallen als de relevantie in de toekomst."
"Ook denkt een controller meer vanuit de klant en de werknemer", denkt Dierick. "In plaats van dat je naar het verleden kijkt, gaat het veel meer over ‘wat zijn nou je actionable insights?’"
Waar stuur je op?
Dat zegt ook Patrick Loeps. Hij legde in 2012 op de Nationale Controllersdag uit hoe je focus legt op het meten van de juiste prestaties met de A3-methodiek. Hij was destijds businesscontroller bij de Rabobank. Nu is hij Manager Operations bij The Hague & Partners (TH&P), een marketing- en acquisitie-organisatie gericht op werving en behoud van bewoners, bezoekers, congressen en buitenlandse bedrijven en instellingen voor de gemeente Den Haag.
Hij zweert nog steeds bij de A3-methodiek en gebruikt de methode om te kijken naar actionable insights. "De grondgedachte is eigenlijk: heb scherp welke acties je moet doen om welke KPI's te bereiken op welke aspectgebieden van het INK-model of A3-jaarplan."
Druk door automatisering
"Technologie heeft in de meest brede zin verandering gebracht", zegt Dierick. Niet alleen vanwege heel nieuwe businessmodellen, maar ook vanwege de digitalisering die werknemers verwachten. "Wat je zelf als consument op je telefoon ziet, wil je ook in je zakelijke omgeving."
"Als je thuis in een app meteen een aanpassing kan doen, verwacht je dat je dit op het werk ook kunt", licht Dierick toe. "Dat leverde een gezonde druk op bij grote bedrijven. Kijk naar een SAP of ander groot softwarebedrijf. Die moesten veranderen om dit mogelijk te maken."
Maar ook intern binnen het bedrijf was er werk aan de winkel. "Je moet een goed fundament hebben", zegt Loeps van The Hague & Partners. "Toen ik bij TH&P begon, had ik 3 problemen: ICT, ICT en ICT." Mensen konden niet goed werken, waardoor Loeps naar de tekentafel ging en prioriteiten stelde, wederom aan de hand van de A3-methode.
"Als je scherp krijgt welke middelen en processen de focus moeten hebben, krijg je rust. We konden toewerken naar resultaten en hebben toen een aantal structurele keuzes gemaakt over hoe ons ICT-platform eruit ging zien – en wat voor gevolgen dit zou hebben voor medewerkers en processen – met de overstap van servers naar de cloud."
Golf van digitalisering
Van automatisering in de jaren 90 en 00 is de wereld meer naar digitalisering geschoven in de jaren 10 en 20. Automatisering ging om het automatiseren van processen met ICT, terwijl digitalisering draait om de transformatie naar een nieuwe business. Dat betekent dat digitalisering meer op het vlak van finance ligt, terwijl automatisering meer een ICT-kwestie was.
"Je ziet technologische versnelling in finance, het bedrijfsproces en in klantinteractie", zegt Dierick van PIA Group. "Hoe je met je klant omgaat verandert. Hoe je daarmee je bedrijfsproces inregelt verandert daarom ook."
Hij verwijst daarbij bijvoorbeeld naar de verkoop van auto's dankzij automatisering en digitalisering. "Vroeger ging je fysiek naar een showroom om een auto aan te schaffen. Met de komst van online verkoop was er ook opeens de optie om op maat te leveren."
De verandering van de klantinteractie zorgde voor een ander proces met andere overwegingen. "Dit verandert dus niet alleen de klantinteractie, maar ook de finance van het bedrijf. Je moet als CFO begrijpen wat de klantpropositie is online. Waarom koopt een klant iets en waarom niet? En hoe werkt dat? Als je dat scherp hebt, sta je 1-0 voor in het begrijpen van de rest van je business."
Trend naar AI
Dierick haalt AI aan als belangrijke trend waar financials mee te maken krijgen. Niet alleen vanwege AI binnen de eigen processen, bijvoorbeeld de analytische vaardigheden die meer worden uitbesteed, maar zeker ook omdat AI een disruptie van de bestaande business gaat veroorzaken. De impact op marketing zal bijvoorbeeld groot zijn. AI brengt naar verwachting zelfs heel nieuwe businessmodellen met zich mee.
"Twee jaar geleden hadden we het op de Nationale Controllersdag over AI", herinnert dagvoorzitter Jeroen Smit zich, "en de overeenkomst met eerdere automatisering is dat altijd de voorspelling is dat de controller ongeveer ophoudt te bestaan."
Dat valt wel mee, denkt Smit. "Het vak houdt niet op, maar AI vergroot wel de urgentie om naar vaardigheden te kijken die ervoor zorgen dat je impact kunt maken." Hij grapt weleens dat controllers in hun avonduren psychologie moeten gaan studeren om de mens beter te begrijpen. Inspelen op de mens wordt alleen maar belangrijker. "Impact maak je met een verhaal. Hoe breng je het narratief over? Daar ligt je kans."
"Ik weiger mee te gaan in het idee dat het creatieve wordt overgenomen door slimme systemen." Smit ziet AI niet zozeer als een bedreiging, maar als een kans voor de controller. "Dit duwt je weg uit het verzamelen van cijfers naar het presenteren van een verhaal."
Overschatten effect korte termijn
Accounting & Control deskundige Jean Gieskens, regelmatig spreker op de Nationale Controllersdag, nuanceert de technologische versnelling ook. Technologie beweegt snel, maar adoptie gaat langzaam.
"Ik zag in 1996 voor het eerst dat een inkoopfactuur werd gescand met Optical Character Recognition. Daarmee herkende de software wat er op de factuur stond, vond automatisch de afstemming met de bestelling plaats en werd bovendien een boekingsvoorstel gegenereerd. Toen dacht ik: nog even en dan is de afdeling crediteurenbeheer verdwenen. Dus ik zeg al sinds 1996 tegen klanten dat crediteurenbeheer het afvoerputje is van de financiële afdeling", vertelt Gieskens.
"Maar wat schetst mijn verbazing? Pas sinds een jaar of 3 is dat ook echt zo. Nu kun je misschien nog een crediteurenbeheerder telefonisch spreken, maar dat blijkt vaak een debiteurenbeheerder te zijn die dat stukje erbij doet. Ik heb hiervan geleerd dat we op korte termijn het effect van automatisering overschatten en op de lange termijn juist onderschatten."
Controlling komende 10 jaar
Op het evenement dat Smit aanhaalt, vertelde journalist Mathijs Bouman dat voorspellingen over stijgende arbeidsproductiviteit door technologie keer op keer niet zijn uitgekomen. Enige scepsis over de transformatie die AI teweegbrengt is daarom wellicht op z'n plek. Tenzij bedrijven als Anthropic en OpenAI gelijk krijgen en superintelligentie inderdaad nog dit decennium wordt bereikt.
Maar zelfs zonder deze transformatie naar super-AI die alles – maar dan ook alles – verandert, blijft het vak van de controller in de basis hetzelfde. Je gaat op zoek naar de financiële risico's en stuurt op kansen. Die je vervolgens moet communiceren.
Een essentiële rol van een controller blijft een stukje waarheidsvinding, beargumenteert Smit. "Ik denk dat control daar ook mee begint: het verlangen naar impact. Dat je wilt dat er iets met je verhaal gebeurt. Ik hoop dat controllers dit voldoende voelen."
