Fouten maken is menselijk, maar bij bedrijven en zeker in finance is het voorkomen van blunders een hele kunst. Eén van de lastige aspecten van riskmanagement is het tegengaan van denkpatronen die diep ingesleten zijn, aldus Paape. Hij is docent tijdens de collegereeks Risk en Compliance die wordt georganiseerd door Executive Finance en Nyenrode Business University.
Onverstandige dingen doen
Het tegengaan van zogenoemde biases ofwel vooringenomen denkrichtingen is complex, maar wel te trainen, aldus de professor. ‘Degene die het slechts in staat is om risico’s te managen is de mens, omdat die ongelofelijk veel biases heeft.’ Dat is de reden dat er regelmatig onjuiste beslissingen worden genomen. ‘We denken dat we rationeel zijn, maar de werkelijkheid is dat we ongelofelijk irrationeel zijn en ook heel vaak heel onverstandige dingen doen.’
Dat klinkt vrij hopeloos, maar dat is het gelukkig niet, want een aantal vooroordelen kunnen wel worden bestreden. Volgens Paape zul je nooit al je vooroordelen kunnen loslaten, maar er bestaan wel technieken.
Zo dien je jezelf te oefenen, te trainen om niet in populaire valkuilen te trappen. De start is de erkenning dat je behept bent met vooringenomen meningen. ‘Als je het weet, kun je er namelijk iets tegen doen. Ook al is dat soms wellicht wat veel gevraagd, omdat het voor een deel ook inhoudt dat je je menszijn moet uitschakelen.’
Volgens de professor betekent het dealen met vooringenomen meningen dus dat je dingen moet doen die onlogisch aanvoelen. Het is lichtelijk ingaan tegen je eigen voorkeur. ‘Je kunt natuurlijk moeilijk zeggen, wees even geen mens, want dat zijn we nu eenmaal.’
Een andere afweging
Maar met behulp van een aantal technieken is het mogelijk om al te grote missers te voorkomen. Soms is dat heel eenvoudig. ‘Als iemand voor een belangrijke beslissing staat, raad ik hem bijvoorbeeld wel eens aan: slaap er nog een nachtje over. Dat maakt dat er in je brein nog eens van alles gebeurt en je wellicht toch een andere afweging maakt.’
Soms is dat niet mogelijk en moet de beslissing direct worden genomen. ‘Maar als dat niet hoeft is het idee van ‘slaap er nog eens een nachtje over’ en ‘heb het er met iemand over’ eigenlijk een hele simpele manier om toch een deel van de biases te omzeilen.’
In sommige gevallen kan het volgens Paape bij het nemen van de juiste beslissing al nuttig zijn om sommige tijdstippen te mijden. ‘De wereldberoemde psycholoog en gedragswetenschapper Daniel Kahneman zegt bijvoorbeeld dat je beter geen beslissing kunt nemen vlak voor de lunch of het diner. Dan zit het bioritme in de weg en denkt iedereen, kom op, we moeten een besluit nemen want dan kunnen we gaan eten.’
Mensen moeten zich uit kunnen spreken
Groepsdruk en groepsdenken zijn eveneens veel voorkomende valkuilen. Maar ook hier zijn oplossingen voor. ‘Je moet de veiligheid creëren voor mensen om zich uit te spreken.’ Als een andersdenker geen ruime krijgt, bedenkt de volgende zich ook nog een keer voordat hij zijn mond opendoet.
Paape constateert: ‘Het gedrag van mensen is diepgeworteld door honderdduizenden jaren aan evolutie. Dat verander je niet zo maar. Je hoeft je dan ook niet te schamen voor je biases. Ze zijn ergens uit ontstaan en hadden kennelijk ook een functie, anders had je ze nooit ontwikkeld.’ Hij pleit daarom voor mildheid voor jezelf en je omgeving.
Collegereeks Risk & Compliance
Nyenrode Business Universiteit en Executive Finance presenteren een unieke collegereeks. Daarin wordt in zes colleges het belang van risk en compliance voor de ontwikkeling van organisaties vanuit verschillende invalshoeken belicht. Leen Paape gaat daarbij in op de recente ontwikkelingen in management control. Bekijk hier het programma van de collegereeks Risk & Compliance.
