Hij noemt het een blinde vlek, omdat het – gechargeerd gezegd – vaak de hoogste bieder is die er met de target vandoor gaat. "Wat je nogal eens ziet, is dat het bestuur van een onderneming gaat voor langetermijnwaardecreatie. Je kunt er geen jaarverslag op naslaan of je ziet de term ergens voorbijkomen; uiteraard een goede zaak. Behalve naar de economische waarde, wordt dus ook naar de sociale en maatschappelijke waarde gekeken.
De term langetermijnwaardecreatie is ook in de Corporate Governance Code meegenomen, waardoor besturen sowieso al worden geacht dit onderwerp te berde te brengen. De maatschappelijke waardecreatie kan bijvoorbeeld ingevuld worden door de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties na te volgen en te kijken naar de werkgelegenheid in een bepaald land.
Maar maatschappelijke waardecreatie bij strategische overnames wordt bij M&A überhaupt niet meegenomen. Laat staan dat het aspect van werkgelegenheid een rol speelt."
Werkgelegenheid geraakt
Als voorbeeld noemt Vink de overname van Hoogovens door Tata Steel. "Als ik mijn organisatie verkoop aan de hoogste bieder, dan kan dat – en dat kun je becijferen – de economische waarde positief beïnvloeden. Maar maatschappelijk kan het tevens betekenen dat het de werkgelegenheid raakt op de lange termijn, zoals bij Hoogovens is gebeurd.
Daarnaast is de langetermijnwaardecreatie ver te zoeken als de koper het niet nalaat om zijn winsten naar India te sluizen. Dan kan er vanuit financieel oogpunt wel veel zijn betaald, maar vloeit er toch kostbare werkgelegenheid ons land uit." Dit geval staat volgens Vink niet op zich. "Je zou iedere overname van een buitenlandse partij ook op de maatschappelijke waardecreatie moeten beoordelen. Want het verlies aan werkgelegenheid heeft effect op ons bnp."
Rekening achteraf
Als tweede voorbeeld noemt Vink de overname van Eneco door Mitsubishi. "Als deels Nederlands bedrijf was Shell in de running. Maar de latende aandeelhouders – nota bene gemeenten en provincies – kozen vanwege de opbrengstmaximalisatie voor Mitsubishi. Ze wilden hun cashflow vergroten; daar kwam het op neer. De werkgelegenheid in Nederland krijgt daardoor de rekening gepresenteerd. Want vanuit Japan zorgen ze er wel voor dat de winst daar terechtkomt, via 'transfer pricing'."
Vink vindt dat maatschappelijke waarde verder gaat dan alleen de SDG’s. "Je zou ook alles wat bijdraagt aan ons bnp mee moeten nemen in een waardebepaling. Bij Air France KLM gebeurt dat bijvoorbeeld wél. Daar neemt de Nederlandse staat een aandelenbelang in de holding, om inspraak te waarborgen in relatie met de continuïteit van Schiphol. Dat is op zich een goede ontwikkeling. Maar je ziet ook dat het ministerie te weinig doet met het aandelenbelang in gesprek met het bestuur en de verkeerde keuzes maakt."
Overigens, hoe de Staat KLM steunt met een lening is niet verstandig, aldus de hoogleraar. "Daarbij hadden ze een deel van de aandelen naar zich toe moeten trekken, zoals de Duitse regering bij Lufthansa heeft gedaan. Dat KLM zich via de lening in de schulden steekt, gaat ten koste van de exploitatie – die vanwege de coronacrisis toch al beroerd is. Vraag is of het ministerie KLM niet dusdanig financieel heeft verzwakt dat, als de markt weer aantrekt, de exploitatie van KLM in de problemen komt."
Druk van aandeelhouders
Shell is volgens Vink een ander voorbeeld van hoe het níet moet: "Ze laten de oren te veel hangen naar de belangen van aandeelhouders en klampen zich vast aan fossiele brandstoffen. Nadat Shell vanwege de coronacrisis onder druk van de aandeelhouders kwam te staan, zag je dat ze eindelijk in beweging probeerden te komen en ook gingen investeren in schone energie. Terwijl het voorheen toch vooral een kwestie was van aandelen inkopen en dividend uitkeren. Dat proces hadden ze jaren geleden al moeten insteken, bij het implementeren van hun Sky-strategiescenario."
Financiële weerbaarheid
Let wel, langetermijnwaardecreatie gaat niet alleen over maatschappelijke impact, schetst Vink: "Daar hoort wel degelijk ook financiële weerbaarheid bij, inclusief bepaalde financiële buffers. Anders heb je geen bestaansrecht meer en kan het zijn dat het bedrijf kopje-onder gaat. Ook dat heeft maatschappelijke impact.
Maar ik ben er wel voor om die financiële weerbaarheid in lijn te brengen met de maatschappelijke waarde. Met andere woorden: ondernemen zonder je maatschappelijke waarde uit het oog te verliezen, zoals veel familiebedrijven dat mooi doen." Dat kan volgens de hoogleraar zonder aan beurswaarde in te boeten. "Shell kreeg juist een dreun in de beurskoers als gevolg van het wel erg star vasthouden aan fossiele in plaats van schone energie."
Eigen waarden laten varen
Vink ziet ook dat bestuurders de eigen waarden laten varen om toch maar een overname te kunnen doen. "De normen oprekken, noem ik dat. Dat zag je bijvoorbeeld bij de overname van SAB Miller door AB Inbev voor maar liefst € 91,6 miljard. Ze namen daarbij zoveel schuld op zich, dat beleggers het vertrouwen verloren. Zeker doodat ze met die beleggers hadden afgesproken zich niet te veel in de schulden te steken. Ze zouden niet door de debt versus ebitda ratio van 2 schieten, maar het werd 6. Als je dat vertrouwen schendt, word je hard afgestraft. De beurswaarde van het bierconcern daalde dan ook van ongeveer € 250 miljard naar zo’n € 90 miljard.
Sowieso schatten bestuurders synergie-effecten structureel te hoog in. Vervolgens hebben ze het er met beleggers over dat de effecten op de lange termijn gaan optreden. Terwijl beleggers rendement willen zien en dus op korte termijn synergie-effecten verwachten."
Niet links laten liggen
Zo vertillen bestuurders zich geregeld aan fusies en overnames. Het wordt dan ook hoog tijd om de maatschappelijke gevolgen van M&A ook mee te nemen in besluitvorming. Neem de SDG-doelen mee bij strategische overnames, zoals de impact op de werkgelegenheid en het bnp van Nederland. Vink, tot slot: "Dit onderwerp kunnen we niet links laten liggen!"
